|
„Nieszczęśliwemu Dobroczyńcy, Przyjacielowi mojemu, którego klątwa
dotknęła za krew przelaną. Ciało ziemią posypawszy, przez Ducha
natchniony, skruszony, dobre imię modlitwą odzyskał... „
Według Stanisława Stępińskiego, autora genealogii Ruszkowskich, krewkość
Andrzeja sprawiła, że stał się on zabójcą duchownego, za co musiał aż
od papieża uzyskać rozgrzeszenie. Po powrocie, być może już po śmierci
Stanisława Ruszkowskiego (1597), przejął Ruszków, Barczew, Nową Wieś i
Złoczew. Ten ostatni był wówczas niewielką wsią wchodzącą w skład
parafii unikowskiej. Poślubił Zofię Tarnowską, córkę Kaspra
Tarnowskiego, kasztelana sieradzkiego. Pod koniec XVI w. rozpoczął
budowę nowego dominium. Nie wiadomo dlaczego jego wybór padł na Złoczew.
Postanowił zeń uczynić osadę rezydencjonalną. Rozbudowę osady rozpoczął
od wydzielenia jej z parafii unikowskiej i wybudowania kościoła dla
nowej parafii. Założył również wsie Miklesz Pobożny (obecnie
Borzęckie), Starą i Nową Hutę, Cegielnię, Czarną i bliżej nie określony
młyn nad Oleśnicą. W 1600 r. wysłał pismo do arcybiskupa Stanisława
Karnkowskiego z prośbą o wybudowanie świątyni . Prymas przysłał do
Złoczewa komisję, której celem miało być sprawdzenie czy istnieją ku
temu odpowiednie warunki. Ponieważ zarówno komisja prymasowska jaki i
proboszcz unikowski wydali pozytywną opinię co do fundacji kościoła,
arcybiskup Karnkowski jeszcze w tym samym roku wyraził zgodę na
wydzielenie nowej parafii.
W
dokumencie skierowanym do prymasa, zapisanym na zamku w Sieradzu,
zobowiązał się Ruszkowski do wzniesienia murowanej świątyni, plebanii i
uposażenia przyszłego proboszcza dwoma półłankami roli, polem
„Wesrzednie”, łąką, ogrodem i 1500 złp. W 1603 r. budowa kościoła
została ukończona. Wówczas Ruszkowski zmienił zdanie Postanowił bowiem
do stojącej już świątyni dobudować kamienicę klasztorną, a dla parafii
ufundować nowy obiekt. W tymże roku zawarł kontrakt z Jerzym Hoffmanem
na „... wymurowanie cmentarza i kamienicy, w
której na dole był refektarz , a na górze cele zakonników”.
Za te pracę zobowiązał się Ruszkowski przekazać Hoffmanowi: 60 korców
żyta , 40 korców pszenicy, 10 korców jęczmienia, 8 korców grochu, 6
korców teterki, 30 beczek piwa, masło, ser, 11 złp na wieprze i owce,
beczkę soli, 3 beczki kapusty, 2 składy rzepy. Ofiarował mu też
kamienicę w Złoczewie wraz z niewielkim gruntem. W 1604 r. Świętosław
Sarnowski, administrator gnieźnieński, zezwolił Janowi Szczerbicowi,
proboszczowi unikowskiemu, na objęcie takiego samego urzędu w Złoczewie.
W 1605 r. brał udział w zjeździe lubelskim, a w 1607 r. szlachta
sieradzka na obradującym w Szadku sejmiku obrała go posłem na Sejm
Rzeczypospolitej. Na tym kończy się kariera polityczna Ruszkowskiego.
Trudno przypuszczać by Ruszkowski okazał się pod tym względem miernotą.
Przypuszczalnie zrezygnował z życia publicznego, bowiem bez reszty
zajęła go rozbudowa swoich włości.
|
|
14
grudnia 1605 r., po wcześniejszych staraniach Ruszkowskiego, król
Zygmunt III Waza nadał Złoczewowi przywilej lokacyjny na założenie
miasta na prawie magdeburskim. Pisał wówczas:
„My Zygmunt III ...przychylając się do prośby urodzonego Andrzeja
Ruszkowskiego z Rokszyc nam przedłożonej, i pragnąc, by jego dobra
dziedziczne doszły do lepszego stanu, zgadzamy się i niniejszym
zezwalamy, by z jego wsi dziedzicznej Złoczów... mógł założyć miasto...”
W
dniu 18 marca 1607 r. arcybiskup Bernard Maciejowski w obecności fundatora poświęcił kościół. Niedługo potem zmarł Jan Ruszkowski, syn
Andrzeja. Ruszkowski wyprawił mu wówczas nie tylko wystawny pogrzeb, ale
także ofiarował drewnianą tablicę epitafijną, którą umieścił w kościele.
W 1605 r. podczas zarazy sprowadził do Złoczewa niektórych profesorów z
Kalisza, udzielając im schronienia i opieki podczas epidemii. W 1607 r.
nadał mieszczanom złoczewskim przywilej uwalniający ich na okres 12 lat
od wszelkich powinności na rzecz dziedzica. Zezwalał im także na
korzystanie z lasu, będącego własnością dominium. Pisał wtedy:
„
A iż pomocą Pańską umyśliłem kościół Farę przy tym miasteczku budować,
także i szkołę dla uczenia dziatek swym nakładem, tedy sztukę pewną
roli, łąk i ogrodów wymierzywszy i ograniczywszy poddanym urzędowi
miejskiemu i wszystkiemu pospólstwu miasteczka tego, aby oni... tym się
czasy wiecznemi opiekowali i też rolę bakałarza farskiego fundowane...,
a z tego czynszu, aby bakałarzowi godne myto według umowy z nim
uczynionej na każdy rok płacili...”.
W
1608 r. przybył do Złoczewa ojciec Franciszek z Warty. Celem jego
wizyty było zlustrowanie obiektów przeznaczonych dla bernardynów.
Ponieważ jego opinia okazała się pozytywna, jeszcze w tym samym roku
gwardian Gabriel Bukowieński wraz z kilkoma ojcami z Warty objęli w
posiadanie nowy konwent.
|
|
W
następnym roku Andrzej Ruszkowski otrzymał tytuł miecznika kaliskiego.
Wtedy także rozpoczął budowę drewnianego kościoła farnego. W 1611 r.
farę ukończono. W dniu 17 pażdziernika tegoż roku zapisane wcześniej
proboszczowi grunty przekazał miecznik kaliski bernardynom,
proboszczowi ofiarując inny kawałek roli.
W
następnym roku, przy rozgraniczeniu dóbr złoczewskich od Bujnowa,
majątku Jana Bujnowskiego, zrodził się spór o rolę „Niwkę” i łąkę
„Czabaj”. Ponieważ obaj właściciele nie mogli dojść do porozumienia w
tej kwestii, postanowili sporne tereny ofiarować bernardynom.
|
|
W 1613 r. właściciel
Złoczewa kazał rozebrać drewniany kościółek parafialny. Na jego miejscu
rok później rozpoczął budowę nowego kościoła parafialnego. Ukończono ją
w 1617 r.
W 1613 r., chcąc
zabezpieczyć proboszcza i wykonać swe wcześniejsze zobowiązanie, zapisał
Janowi Szczerbcowi pole w Złoczewie na gruntach Jaworowa, o
szerokości 30 podwójnych zaoranych bruzd i dwóch stai długości. Zapis
ten 13 lipca ogłosił, w obecności Andrzeja Ruszkowskiego i Jana
Szczerbica, ks. Mateusz – proboszcz z Kliczkowa.
Rok później w obecności
miecznika kaliskiego Zygmunt III Waza potwierdził wszystkie
wcześniejsze nadania – zarówno na rzecz klasztoru, jak i kościoła
parafialnego. Warto przy tym dodać, że od strony prawnej, w imieniu
miecznika, wszystkimi nadaniami zajmował się Szymon Opolski.
W swoich dobrach wybudował
Ruszkowski karczmę, hutę szkła, browar i cegielnię. W 1617 r. ukończono
budowę dworu.
|
|
Jednak niedługo mieszkał miecznik w Złoczewie. Zmarł bowiem 25 czerwca
1619 r. o godzinie 10-tej rano. O jego śmierci kronikarz klasztorny
napisał:
„Najszlachetniejszy Pan Andrzej de Rokszyc Ruszkowski, miecznik kaliski,
założyciel miasta, mąż sprawiedliwy, pierwszy dobroczyńca, wielki,
rozumny ojciec... będąc w pełni sił zakończył życie...”
Jego żona zmarła 25 października 1626 r. Zarówno ona, ja
k i Andrzej Ruszkowski pochowani zostali w krypcie kościoła klasztornego
pod dużym ołtarzem. Z ich małżeństwa pozostało pięciu synów: Marcin
(1626), Jan (1634), Sebastian (1646), Stanisław (1662) oraz córki
Agnieszka i Anna.
Andrzej Ruszkowski był przykładem człowieka renesansu. Światły,
wykształcony, mecenas sztuki, a także dobry ekonomista. To on dostrzegł
Złoczew , rozbudował go i uczynił zeń miasto. Pozostawił w nim trzy
wspaniałe pomniki, które przetrwały do dziś: kościół klasztorny, farę i
pałac. Długo jeszcze przypominały będą imię ich fundatora.
W
Złoczewie Ruszkowscy rządzili jeszcze pół wieku. Nigdy jednak nie
osiągnął on takiego znaczenia, jak w czasach miecznika kaliskiego.
Pozostał prowincjonalnym miasteczkiem, które od wielu innych osad różni
się jedynie posiadaniem praw miejskich.
Jacek Majdańsk
|
